Over eenzaamheid

Eenzaamheid, je hoort er veel over, het lijkt wel een ziekte van deze tijd. Maar hoort eenzaamheid niet intrinsiek bij het mens zijn? Een kleine zoektocht naar de diepere krochten van onze ziel…

Waarom is eenzaamheid zo’n probleem in onze samenleving? Ik denk dat er meerdere factoren een rol spelen hierbij. Ten eerste is er in onze individualistisch georiënteerde samenleving minder samenhang, minder verbinding. Er ligt daarbij veel nadruk op individueel presteren; dit wordt bevestigd door de teneur op sociale media, een voortdurende stroom aan persoonlijke successen, geluksmomenten, bruisende gezelligheid en fantastische belevenissen. Eenzaamheid wordt dan al snel gezien als een persoonlijk falen. Een persoonlijk onvermogen om je te verbinden met de ander.

Maar liefde en verbinding houden per definitie onzekerheid en verwarring in. Je denkt de ander te begrijpen, je hebt het gevoel dat de ander jou begrijpt, en dan blijkt dit toch ten diepste niet zo te zijn. Ook al vind je troost en begrip van mensen om je heen, niemand blijkt werkelijk in staat te voelen wat jij voelt, en ten slotte draag je je verdriet, je angst, je wanhoop toch eenzaam en alleen. Verbinding is mogelijk, maar alleen tot op zekere hoogte, er blijft altijd ook onderscheid tussen jou en de ander. En die verbinding staat ook nog eens continu onder druk in onze competatieve ego-gedreven samenleving. Een liefdesrelatie die 10 jaar duurt wordt tegenwoordig als duurzaam bestempelt. Mijn partner en ik zijn bijna 25 jaar getrouwd, en reken maar dat wij ons bij tijd en wijle binnen onze relatie behoorlijk eenzaam hebben gevoeld. De verbinding is er echter nog steeds; m.a.w.: verbinding en eenzaamheid vormen niet noodzakelijkerwijs een tegenstelling, ze kunnen prima naast elkaar bestaan, mits je het kunt (leren) verdragen.

In mijn werken met cliënten kom ik eenzaamheid vaak tegen als thema. Het ligt niet altijd meteen op tafel, maar het speelt vaak een grote rol in levens van mensen. En zelf ben ik niet anders, ook ik ken mijn eigen eenzaamheid. Soms ontmoeten deze eenzaamheden elkaar in de therapiekamer, en dat kan best pittig zijn. In het tijdschrift voor Systeemtherapie staat deze keer een prachtig artikel over dit thema, van de hand van Jill Michiels en Dirk de Wachter (`onze’ Vlaamse lievelingspsychiater). Het artikel beschrijft heel mooi het thema eenzaamheid binnen de behandelrelatie en tipt ook aan waar de valkuilen en krachten liggen. Zeker voor vakgenoten een aanrader om te lezen.

Eenzaamheidsgevoelens duiden niet op een persoonlijk falen. Eenzaamheid hoort bij het leven, en ieder mens is er op de een of andere manier vertrouwd mee. In de kern zijn al onze gevoelens intrinsiek eenzaam, omdat het onze gevoelens zijn, gevoelens die niemand anders volledig zal kunnen meevoelen. Belangrijk is om het niet uit de weg te gaan, te bedekken of snel te proberen op te lossen, maar het in de ogen te durven kijken. In ons eenzaam zijn zijn we allemaal gelijk, en daar ligt ook weer de verbinding. Durf je eenzaamheid te erkennen. Je hoeft je er niet voor te schamen. Durf je eenzaamheid te benoemen; misschien eerst naar een therapeut, of naar je geliefde, of iemand anders die dichtbij je staat. Zoek een wijs persoon, waarvan je het gevoel hebt dat diegene het kan verdragen. Onderzoek je eenzaamheid. Kom er achter dat we allemaal eenzaam zijn, maar tegelijk ook allemaal op onze eigen manier. In het verschillend zijn zijn we gelijk. In het gelijke zijn we verschillend. Hoe eenzaam. Hoe verbindend.

Gezag is relatie & opvoeden doe je niet alleen

Ik ben de afgelopen jaren regelmatig ouders tegengekomen die met hun handen in het haar zaten. En dat was echt niet alleen omdat ze een kind hadden dat agressief was of op het criminele pad begon te raken (ook dat), maar vaak ging het over veel alledaagser dingen: altijd gedoe over huishoudelijke taken, voortdurend achter de computer willen of de hele dag op dat telefoontje, etc.

Nu ben ik toevallig zelf ook ouder, en herken ik dit gevoel. Mijn vrouw en ik hebben ook regelmatig van die momenten gehad dat we het even niet meer zagen zitten. En sommige van die momenten duurden best lang…

In de verhalen hoor ik vaak bepaalde thema’s terugkomen: opvoeden in deze tijd is moeilijk(er), kinderen zijn mondiger, gezag is niet meer vanzelfsprekend, er is veel meer afleiding, soms het gevoel hebben er alleen voor te staan of tegen de stroom in te moeten zwemmen. Vroeger was gezag misschien meer vanzelfsprekend: vaders woord was wet, de leraar had aanzien, en wie het toch waagde er tegenin te gaan die… Er is veel veranderd wat dat betreft, en we zouden ook niet meer terugwillen naar bv de jaren `50 van de vorige eeuw. Maar hoe doe je het dan wel vandaag de dag? Hoe geef je je gezag als ouders vorm zonder autoritair of conflict vermijdend te worden?

Toen wij daar thuis mee worstelden hebben we inspiratie gehaald bij Chaim Omer. Omer is bekend van met name twee boeken: Nieuwe Autoriteit en Geweldloos Verzet (in gezinnen). De term geweldloos verzet verwijst naar Gandhi, die door middel van verzet zonder geweld te gebruiken verandering bewerkte binnen de Indiase maatschappij. De term geweldloos verzet raakt inmiddels wat uit zwang, tegenwoordig wordt vaker het begrip Verbindend Gezag gebruikt. Dat begrip geeft mooi aan hoe gezag en verbinding (warmte) hand in hand kunnen gaan. Gezag is tegenwoordig niet meer persé `ik moet zorgen dat je naar mij luistert’, het is veel meer `ik maak me zorgen om je en ik ga iets doen om die zorgen te verminderen’, of `ik geef om je en daarom kan ik niet langer toestaan dat…’.

Verbindend gezag is aanwezig zijn. En naarmate je zorgen groter worden zal je aanwezigheid ook groter worden. Bijvoorbeeld: je zorgt dat je weet waar je kind is, en als je dat niet weet, vraag je hulp aan anderen om ook op te letten, en zo je aanwezigheid te vergroten. Cruciaal bij verbindend gezag is om het niet (langer) alleen te doen. Er is een uitdrukking `it takes a village to raise a child’, en dat is waar. Ouders hebben tegenwoordig vaak het gevoel het alleen te moeten doen, voelen schroom om anderen `tot last te zijn’, en andersom voelen we ook schroom om onze buren of familieleden aan te spreken: `he, het valt me op dat er vaak ruzie is bij jullie de laatste tijd’, `ka n ik iets voor jullie betekenen?’. Opvoeden wordt dan een eenzame bezigheid met voortdurend falen als gevolg. Verbindend gezag betekent ook verbreden van gezag. Vertel je kind dat je dingen niet langer geheim wilt houden en neem de stap om een aantal mensen uit je omgeving die je vertrouwd erbij te betrekken. Deel je verhaal, geef openheid, vraag hulp en steun. De meeste mensen waarderen het vaak alleen maar als je hen om advies of hulp vraagt, het komt bijna niet voor dat mensen helemaal niets kunnen/willen doen. Maak het concreet, bijvoorbeeld: `mag ik je de volgende keer als we weer eens ruzie hebben bellen, wil je dan komen en bemiddelen?’, of `onze zoon is vaak na 22u nog buiten terwijl dat niet mag, zou je hem eens willen aanspreken als je hem rond die tijd nog op straat ziet?’. Als ouders blijf je verantwoordelijk, maar je kunt wel steun organiseren voor je opvoeding. Je gezag als ouder wordt er alleen maar door versterkt.

Dit (vak)artikel van het Lorentzhuis gaat wat dieper in de op de materie en geeft wat richtingaanwijzers. Het belangrijkste is denk ik om gezag te gaan benaderen als iets relationeels. Gezag heeft weinig of niets te maken met controle uitoefenen, gehoorzaamheid afdwingen of willen winnen. Gezag heeft alles te maken met geraakt worden, grenzen bieden, samenwerken, herstellen en verbinding zoeken. En nogmaals: ouders, kom uit je schulp, doe het niet langer alleen. Zoek steun in je omgeving.
Opvoeden doe je niet alleen!