Loslaten

Loslaten is een van de moeilijkste dingen in het leven. Nare ervaringen uit het verleden, negatieve gevoelens ten opzichte van iemand die je pijn heeft gedaan, het recht dat niet meer gehaald kan worden, de controle over zaken waar je eigenlijk geen controle over kunt hebben. Maar moeilijker nog wel, denk ik: loslaten van personen die je dierbaar zijn. Afgelopen jaar hebben mijn vrouw en ik haar lieve moeder moeten loslaten; zij laat een gapende leegte achter. Onze kinderen worden ouder, en gaan op eigen benen staan. Onlangs heb ik een langdurige therapie afgesloten, en ik sta op het punt om weer iemand los te laten die me dierbaar is geworden. Het loslaten van negatieve zaken, nare herinneringen e.d. heb ik in de loop der jaren wel geleerd. Maar dit loslaten – het lijkt wel een thema de laatste tijd – valt me zwaar; ik ben er niet zo goed in.

Een aantal dingen heb ik wel geleerd, als het gaat over loslaten:

1. Alles stroomt, niets is voor altijd

Het leven is voortdurend in beweging. Niets is voor altijd, alles verandert voortdurend. Kijk maar naar de seizoenen: na de lente en de zomer komt altijd weer de herfst en de winter. En na regen komt altijd weer zonneschijn, maar na zonneschijn ook altijd weer regen. Verandering, en dus ook loslaten hoort bij het leven. Je kunt je er tegen verzetten, maar dat leidt alleen maar tot frustratie, ongeluk, teleurstelling. Het lijkt soms wel: hoe harder je probeert vast te houden, hoe sneller het door je vingers glipt. Accepteer dat het leven zo is, en je zult meer genieten van de mooie momenten, en de lastige dingen leren dragen.

2. Loslaten is vaak nodig voor verdere groei

Zoals een ouder zijn/haar kind moet loslaten (dat proces begint al meteen na de geboorte), zo geldt dit eigenlijk voor alles. Probeer je krampachtig vast te houden, dan wordt het verstikkend; dat wat je probeert te bewaren verslijt, vergaat, sterft, wordt minder waard, verdwijnt, verstikt, krimpt, kalft af. Dat geldt zeker voor relaties. Kijk naar de persoon die angstig is voor verlating, en zich aan de ander vastklampt. Die ander krijgt het benauwd, en op een dag zal diegene zich ontworstelen aan de wurggreep, en gebeurd juist datgene waar de angstige persoon bang voor was. Of de ander offert zich op, begraaft diens eigen persoonlijkheid, en sterft emotioneel af. In beide gevallen raak je juist datgene kwijt wat je probeerde te bewaren. Loslaten vraagt vertrouwen en houdt altijd een risico in, maar er is geen andere weg. Liefde gedijt niet in een gevangenis. En soms houdt het ook in de ander daadwerkelijk te laten gaan. Bijvoorbeeld wanneer een ouder toestaat dat en kind zich loslaat, of wanneer ik als therapeut een cliënt loslaat, ook al doet dat pijn. De ander moet op eigen benen gaan staan, de ander moet verder groeien, voorbij deze relatie, die anders een beperking wordt en verstikkend gaat werken. Zonder loslaten geen groei.

3. Loslaten en vasthouden horen bij elkaar

Je kunt niets loslaten wat je niet eerst hebt vastgehouden. De hechtingstheorie leert ons dat het cruciaal is om in je eerste levensjaren te ervaren dat je wordt vastgehouden, gekoesterd, gevoed, geborgen bent. Het vormt een basis voor al je toekomstige relaties. Als daar iets misgaat, weten we nu gelukkig, is dat niet persé onherstelbaar, er kan herstel plaatsvinden in andere relaties. Maar dat is niet eenvoudig. Wanneer mensen niet goed kunnen loslaten, is dat vaak een teken dat in die hechting ook iets niet goed is gegaan. Wie nooit houvast heeft gevoelt raakt in paniek van loslaten, voelt zich verloren, radeloos. Andersom geldt het ook dat geen enkel hechtingsproces compleet is zonder de losmaking; die hoort erbij. Mensen zijn relationele wezens. Wij kunnen niet goed functioneren zonder relaties. Tegelijk hebben we ook genoeg eigenheid nodig. We vallen niet samen met onze relaties. Wie niet heeft geleerd om vast te houden (of vastgehouden te worden), kan ook niet loslaten. Maar net zo goed: wie niet (op een gezonde manier) heeft leren loslaten kan/durft vaak niet (opnieuw) te hechten.

4. Loslaten is niet hetzelfde als vergeten

Loslaten is een andere manier van vasthouden. Wanneer ik mijn kind loslaat, dan verandert onze relatie, hij wordt gelijkwaardiger, het kind heeft mij niet meer zo nodig, maar er komt iets anders voor in de plaats, en wellicht dat ooit de verhoudingen zelfs nog eens omdraaien: ik wordt afhankelijk van mijn kind, zal me op hem/haar moeten verlaten in plaats van andersom. En dat is goed, want zo hoort het. Wanneer ik mijn cliënt loslaat betekent dat niet dat we niets meer voor elkaar betekenen. Ik koester de herinnering aan een mooi mens, waar ik heel dichtbij mocht komen, we hebben een tijdje samen opgelopen. De cliënt neemt een stukje mee van mij en van wat de therapeutische relatie heeft opgeleverd. Dat gaat niet weg. Het transformeert, maar het verdwijnt niet, het blijft betekenis houden. Als ik een dierbare verlies aan de dood, dan heb ik verdriet, ik mis die persoon. Dat doet pijn. Tegelijk: de herinnering blijft, ik hou die levend door nog regelmatig aan hem/haar te denken, ik eer de persoon en wat die nog steeds voor mij betekend. Binnen de narratieve therapie wordt veel gebruik gemaakt van re-membering: het actief tot leven wekken van de herinnering aan een persoon (remembering), maar daarmee diegene ook weer deel te laten uitmaken van het hier en nu (re-membering). Ook al is iemand niet meer fysiek aanwezig in je leven, de betekenis van de persoon kun je levend houden. Je kunt je bijvoorbeeld nog steeds voorstellen dat je moeder trots op je zou zijn, je kunt je nog steeds afvragen wat een dierbare van een bepaalde situatie zou vinden, wat voor advies diegene zou geven. Loslaten is een andere manier van vasthouden.