Nu we een paar maanden verder zijn begin ik steeds meer serieuze vragen te krijgen over de noodzaak en het effect van de drastische maatregelen die zijn ingezet, met name als het gaat over social distancing en fysiek contact. Ik begin er steeds meer moeite mee te krijgen dat een clubje van met name virologen, op basis van zeer gebrekkige informatie en zonder gedegen wetenschappelijk onderzoek, zoveel invloed op het overheidsbeleid kan hebben, zonder enig democratisch proces en zonder dat er serieus rekening gehouden wordt met andere deskundigen, zoals bijvoorbeeld psychologen en ethici. Laat me over 1 ding duidelijk zijn: ik wil niet beweren dat corona (covid-19) een onschuldig griepje is en ook wil ik niet beweren dat het beter was geweest als we niets hadden gedaan. Een `intelligent lockdown’, zoals onze premier het zo mooi noemde, was nodig; wel kun je/moet je je afvragen of het wel in alle opzichten zo `intelligent’ was, zeker gezien de gebrekkige kennis die er was over de wijze van verspreiding van het virus, en daarmee dus ook een gebrekkige onderbouwing voor een aantal maatregelen. De grote economische en maatschappelijke gevolgen die de maatregelen hebben gehad en die nog lang zullen doorwerken, rechtvaardigen een kritische evaluatie achteraf. Om er lering uit te trekken, en misschien om het een volgende keer (die zeker zal komen) anders te doen, wellicht.
Bij een van de maatregelen wil ik hier specifiek vragen stellen: de social distancing maatregelen, en met name het gebrek aan fysiek contact. Er is al meer over geschreven, en volgens mij is het aan de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter te danken dat velen van ons nu de term `huidhonger’ kennen. Huidhonger staat voor die diepe menselijke behoefte aan fysiek contact. Nu we daar noodgedwongen van verstoken zijn, of in ieder geval op zwaar rantsoen zijn, zijn we ons des te meer bewust van deze behoefte.
Persoonlijk heb ik het geluk dat ik getrouwd ben en 4 kinderen heb, wat maakt dat ik mijn huidhonger over het algemeen wel kan stillen. Maar er zijn heel wat mensen die alleen een huishouden vormen, of in een onveilige gezinssituatie moeten leven; deze mensen raakten de afgelopen maanden meer geïsoleerd. En we hebben allemaal gemerkt wat de maatregelen hebben betekend voor ouderen in verzorgingshuizen, en andere hulpbehoevenden in instellingen, die langdurig verstoken waren van contact. Gelukkig komt er voorzichtig aan weer wat ruimte en worden de al te strikte maatregelen hier en daar weer versoepelt. Maar hoeveel schade is er intussen wel niet ontstaan? Hoeveel doden heeft dat niet opgeleverd, of in ieder geval: hoeveel verkorting van levensjaren, hoeveel derving van levensgeluk?
Fysiek contact is van levensbelang voor mensen. Om meerdere redenen.
1. We communiceren beter door fysiek contact en nabijheid. Ik heb het de afgelopen tijd duidelijk gemerkt met al het videobellen. Hoewel het soms een prima alternatief is (in elk geval voor een tijdje) mis je toch heel veel non-verbale communicatie en dat werkt beide kanten op. Non-verbale en fysieke signalen maken een groot deel uit van onze communicatie, en het is van belang omdat het wat we zeggen onderschrijft dan wel tegenspreekt. Wanneer je deze signalen (grotendeels) mist kan een boodschap dus wezenlijk anders overkomen.
2. We worden er gelukkiger van. Het zogenaamde `knuffelhormoon’ (oxytocine) komt vrij als we elkaar aanraken, knuffelen. Het maakt dat we ons meer geliefd en beschermd voelen, het brengt rust, het kalmeert. Omgekeerd leidt een gebrek aan fysiek contact vaak juist tot somberheid, isolatie en toename van psychische problemen.
3. Het vergroot de kwaliteit van onze relaties. Door aanraking wordt empathie en medeleven uitgedrukt, het versterkt de band. Het is niet voor niets dat we bij belangrijke levensgebeurtenissen meer behoefte hebben elkaar beet te pakken, aan te raken, vast te houden. We bieden elkaar letterlijk houvast.
4. Het werkt genezend. Onderzoekt wijst uit dat de mate van fysiek contact, aanraking, nabijheid, rechtstreeks invloed heeft op onze weerstand en het herstellend vermogen van ons lichaam. Datzelfde geldt ook voor het herstel van psychische wonden. Daarom is het juist zo schrijnend dat juist bij zwakken/zieken/hulpbehoevenden het fysiek contact zo radicaal werd stopgezet. Veel mensen hebben hier erg onder geleden, en is het is bekend dat bij ouderen de levensverwachting korter wordt naarmate er meer eenzaamheid is en minder fysiek contact.
We zijn met zijn allen in een soort collectieve kramp geschoten uit angst voor het (relatief) onbekende virus. Maar wat is de prijs die we daarvoor hebben betaald? Welke prijs vinden we eigenlijk verantwoord? In crisistijd moeten er maatregelen genomen worden, en is er vaak weinig ruimte voor een genuanceerd gesprek, dat begrijp ik ook wel. Nu het gevaar – in elk geval voorlopig – is geweken, wordt het tijd om dit gesprek wel te gaan voeren. De kans dat we in het najaar weer opnieuw voor deze vragen komen te staan is niet denkbeeldig. Laten we dit keer beter voorbereid zijn.
We Make Sense 